امروزه وقتی به کشوری دیگر می روید، به راحتی میتوانید زمان را براساس مکان جدیدی که در آن هستید، تنظیم کنید. این دستهبندی «زمانی» هیچ وقت آسان نبوده است، همراه ما باشید تا با سختیهای ایجاد «منطقه زمانی» در طول تاریخ که هنوز هم بشر از پس برخی حالتهای آن بر نیامده است و همچنین مناطقی که بیش از یک زمان یا حتی هیچ زمان مشخصی ندارند، آشنا شوید.
امروزه وقتی به کشوری دیگر می روید، به راحتی میتوانید زمان را براساس مکان جدیدی که در آن هستید، تنظیم کنید. این دستهبندی «زمانی» هیچ وقت آسان نبوده است، همراه ما باشید تا با سختیهای ایجاد «منطقه زمانی» در طول تاریخ که هنوز هم بشر از پس برخی حالتهای آن بر نیامده است و همچنین مناطقی که بیش از یک زمان یا حتی هیچ زمان مشخصی ندارند، آشنا شوید.
زمانی که ریاضیدان ایتالیایی «فیلوپانتی گیئریچو» (Quirico Filopanti) برای اولین بار ایده منطقه زمانی را در کتاب خودش با نام «میراندا» (Miranda) در سال ۱۸۵۸ میلادی (۱۲۳۶ شمسی) مطرح کرد، پیشنهاد کرد که جهان به صورت طولی به ۲۴ منطقه زمانی مساوی تقسیم شود که هر منطقه زمانی با منطقه زمانی قبلی یک ساعت تفاوت دارد؛ اما دنیای واقعی به این سادگیها نیست و مسائل بسیار پیچیدهتر از این حرفها است. اینگونه موارد معمولاً توسط تغییرات جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی تحت تأثیر قرار میگیرند و جهان نیز خود را با نظامهای پیچیدهای منطبق میسازد که نواحی متفاوت ممکن است در آن با سهچهارم، نصف و حتی یکچهارم از یک ساعت با یکدیگر تفاوت زمانی داشته باشند. امروزه، بیش از ۴۰ منطقه زمانی متفاوت در دنیا وجود دارد.
پس با وجود مناطق مختلف زمانی در سراسر جهان ضروری است که در برخی از نقاط بیش از ۳ منطقه زمانی دیده شود. براساس منابع متعدد، دقیقاً ۲۲ مکان با بیش از ۳ منطقه مختلف زمانی وجود دارند که به طور همزمان ساعتهای مختلفی را تجربه میکنند. ساختار برخی از آنها بسیار واضح و روشن است. مثلاً ممکن است برخی از این نواحی با ۳ کشور مختلف هممرز باشند و بنابراین ۳ منطقه زمانی مختلف را تجربه کنند. عجیبترین مورد در استرالیا واقع شده که در آن ایالتهای مختلف، زمانهای متفاوتی را دنبال میکنند.
منطقه زمانی در استرالیا و ایالتهای آن که دارای ۳ منطقه زمانی هستند
استرالیا دارای ۳ منطقه زمانی است اما از فصل بهار تا پاییز زمانی که «نیو ساوت ولز» (New South Wales) و «استرالیای جنوبی» (South Australia) ساعتهای خود را برای تغییر ساعت تابستانی یا صرفهجویی در زمان نور روز (DST) تنظیم میکنند، ۲ منطقه زمانی دیگر نیز ظاهر میشود که به طور افقی ۲ منطقه زمانی در مناطق شرقی این کشور را به ۴ قسمت میشکند. این مناطق زمانی که با ۳۰ دقیقه از یکدیگر تفاوت دارند، در ۳ منطقه متفاوت دیده میشوند.
یکی از محبوبترین این مناطق «گوشه کامرون» (Cameron Corner) است که در جای دورافتادهای در شرق استرالیا واقع شده است. این مکان مرز ایالتهای «کوئینزلند» (Queensland)، «استرالیای جنوبی» و «نیو ساوت ولز» است. موارد دیگر شامل «پیئوپل کورنر» (Poeppel Corner) (که در گوشهای از کوئینزلند، استرالیا جنوبی و قلمرو شمالی واقع شده) و «سروری جرال کورنل» (Surveyor Generals Corner (واقع در گوشهای از جنوب استرالیا، استرالیای غربی و قلمرو شمالی) است.
ایستادن در هر یک از این مکانها به فرد اجازه میدهد در یک زمان مشخص، ۳ نقطه زمانی متفاوت را تجربه کند. برای استفاده و لذت بردن از این مورد غیرعادی، بیش از هزاران نفر از افراد در یک زیستگاه کوچک در «گوشه کامرون»، در سی و یکم دسامبر سال ۱۹۹۹ میلادی (۱۳۷۷ شمسی) گردهم آمدند تا بتوانند هزاره سوم را در زمان مجزای جدیدی جشن بگیرند.
نشانگر در گوشه کامرون
مکان جالب دیگری که در آن، یک دسته از منطقه زمانی مختلف دیده میشود، منطقه «جنوبگان» (Antarctica) است. از آنجایی که این مکان در قطب جنوب واقع شده و جایی است که هر خط از طول جغرافیایی همدیگر را ملاقات میکنند، ممکن است فکر کنید که همه مناطق زمانی در این ناحیه دیده میشود اما اینگونه نیست زیرا منطقه زمانی به ندرت به تقسیمات جغرافیایی پایبند است. به خاطر چرخه روز و شب شدید در زمان تحویل بین ماه «دسامبر» و «ژوئن» در منطقه جنوبگان، تعیین اینکه چه منطقه زمانی مناسب خواهد بود بسیار دشوار است.
در عوض محققانی که در حال کار روی ایستگاههای مختلف در چرخه زمانی جنوبگان هستند، مناطق زمانی کشوری که به این ایستگاهها تعلق دارند یا منطقه زمانی بر پایه تامینی (کشور یا مکانی که مواد اولیه خریداری می کنند (پایه تامین) براساس ساعت آن کشور کار میکنند) خودشان را لحاظ میکنند. به عنوان مثال ایستگاه «مک موردو» (McMurdo Station) و ایستگاه تحقیقاتی قطب جنوب «اسکات آمونسن» (Amundsen–Scott South Pole Station) به خاطر اینکه مرکز اصلی تأمین مواد مورد نیاز آنها از شهر «کرایستچرچ» (Christchurch) است، از زمان نیوزیلند استفاده میکنند. بسیاری از مناطق (آنهایی که در نقشه زیر با رنگ قرمز علامت زده شدهاند) اصلاً منطقه زمانی ندارند و به طور پیشفرض از ساعت جهانی پیروی میکنند.
«منطقه زمانی» (Time Zones) به هر یک از برشهای ۱۵ درجهای کره زمین گفته میشود که زمان متوسط نصفالنهاری مرکز آن را میتوان به عنوان زمان رسمی کشورها و مناطق قرارگرفته در آن برش محسوب کرد. تعداد این برش ۲۴ عدد است. اگر کشوری از ۳۰ درجه طول بیشتری داشته باشد در بیشتر موارد دارای چند ساعت میشود.
نشانگر در «سروری جرال کورنل»
با نگاه به تاریخ میتوان دریافت که تعیین ساعتهای مرجع و تقسیمبندی جهان به محدودههای زمانی گوناگون به همان اندازه که به موضوع تنظیم و تعیین وقت مربوط میشود، به سیاست، دیپلماسی و حتی شورشهای محلی و منطقهای مربوط بوده است. به همین دلیل، ساعات رسمی درون کشورها و تقسیم جهان به محدودههای زمانی براساس طول جغرافیایی با نظم و ترتیب چندانی صورت نگرفته است.
این مفهوم ابتدا در انگلستان و در زمان حکومت ملکه ویکتوریا به وجود آمد. در تاریخ ۱ دسامبر ۱۸۴۷ (۱۰ آذر ۱۲۲۶) و سپس در ۲۳ آگوست ۱۸۵۲ (۵ شهریور ۱۳۳۱) ۹۸ درصد انگلستان چنین ساعتی را پذیرفته بودند. پس از انگلستان، نیوزیلند دومین کشوری بود که برای خود منطقه زمانی تعریف کرد. شاید برای شما جالب باشد که برای اولین بار در ایران مفهوم منطقه زمانی، توسط پروفسور محمود حسابی با نامهنگاری به وجود آمد.
در آغاز، حرکت قطارها همه را سردرگم میکرد. قطارها و شبکه راهآهن که در قرن نوزدهم میلادی در رشد اقتصادی و پیشرفت صنعتی کشورها نقش مهمی ایفا میکردند، در حرکت تدریجی به سمت تعیین یک ساعت مرجع و استاندارد تأثیر زیادی داشتند.
با پیشرفت شبکه راهآهن و کشتیرانی در قرن نوزدهم میلادی، سفرهای طولانی تسهیل شد و تفاوت در ساعت یا وقت محلی کشورهای مختلف بیش از گذشته مهم شد. همزمان با گسترش شبکه راهآهن در اروپا و ایالات متحده آمریکا نیاز برای تعیین یک ساعت مرجع و همگانی جدیتر شد.
به عنوان مثال در آمریکا هر شهری وقت محلی خود را تعیین میکرد و این برای مسافران و شرکتهای راهآهن سر درگمی زیادی ایجاد میکرد. در آغاز کار شرکتهای راهآهن خاک آمریکا را به ۱۰۰ محدوده زمانی گوناگون تقسیم کردند ولی در نهایت این محدودهها و ساعت مرجع آنها به ۴ مورد شاخص کاهش یافت.
مبدأ این خطها، خطی است که از وسط دوپایه تلسکوپ رصدخانه سلطنتی گرینویچ در لندن میگذرد که در زبان انگلیسی به اختصار «جی.ام.تی» (GMT مخفف Greenwich Mean Time) یا «گرینویچ» میگویند که مخفف ۳ کلمه است. ساعتهای دیگر نسبت به آن سنجیده میشوند.
نمونههایی از تقسیمبندیهای که خارج از روشهای معمولی ارزیابی میشوند و به نوعی غیرعادی هستند
آمریکا
ایالات متحده آمریکا دارای ۳ منطقه زمانی رسمی شامل منطقه زمانی شرقی، منطقه زمانی مرکزی و منطقه زمانی اقیانوس آرام است.
روسیه
روسیه با بیش از ۱۶۰ درجه طول جغرافیایی ۱۰ منطقه زمانی را در بر گرفته است و اختلاف ساعت در منطقه مسکو با شرقیترین نقطه روسیه در شبهجزیره چوکچی و شبهجزیره ساخالین ۹ ساعت است.
هند
کشور پهناور هند نیز یک ساعت مرجع واحد دارد و این روش میراث احداث راهآهن توسط انگلیسیها در این کشور است.
چین
در چین نیز با تعیین یک ساعت واحد و سراسری کار را بسیار ساده کردند؛ اما به خاطر پهناوری خاک چین و چندین طول جغرافیایی که از عرض کشور عبور میکند، داشتن یک ساعت واحد، زمانبندی و برنامهریزی امور را بر مبنای وقت محلی پیچیده کرده است. تمام کشور از ساعت مرجع پکن تبعیت میکند. حتی آنهایی که در منتهیالیه غربی کشور مثلاً در ایالت سینکیانگ زندگی میکنند. در نتیجه مردم مجبورند خیلی زود سر کار بروند و در ماههای تابستان در این ایالت، آفتاب در ساعات نیمهشب غروب میکند. تعیین یک ساعت مرجع و واحد برای چین تصمیمی سیاسی بود و حزب کمونیست چین در سال ۱۹۴۹ میلادی (۱۳۲۸ شمسی) با در دست گرفتن قدرت در این کشور برای ایجاد اتحاد سیاسی این تصمیم را گرفت؛ اما بسیاری از ساکنان ایالت سین کیانگ که مسلمان هستند هنوز هم در امور روزانه وقت محلی را مبنا قرار میدهند که شکل آرامی از نافرمانی در برابر حکومت مرکزی است.
کره شمالی
کره شمالی از سال ۲۰۱۵، ساعت رسمی خود را که میراث امپراتوری ژاپن بود، با انگیزههای سیاسی و تاریخی، نیم ساعت عقب کشید.
نپال
نپال و جزایر چاتام تنها کشورهای جهان هستند که محدوده زمانی خود را به جای یک ساعت بر مبنای نیم ساعت تعیین کردهاند. ساعت مرجع نپال ۵ ساعت و ۴۵ دقیقه از ساعت گرینویچ جلوتر است چون براساس طول جغرافیایی تعیین شده است که از کوهستانی در حومه کاتماندو، پایتخت کشور عبور میکند.
قطب شمال و قطب جنوب
در قطب شمال و قطب جنوب که همه طولهای جغرافیایی به یکدیگر میپیوندند، تعیین ساعت محلی پیچیدهتر است و بنابراین قطب شمال و جنوب ساعت رسمی ندارند. ایستگاههای تحقیقات علمی که در محدوده قطب شمال مستقر هستند هر یک از ساعت رسمی کشور متبوع خود پیروی میکنند. قطب جنوب فقط یک ایستگاه تحقیقات علمی دارد که متعلق به آمریکا است. ولی چون کارکنان آن از خاک نیوزیلند به آن سفر میکنند، از وقت محلی نیوزیلند تبعیت میکند.
کره ماه
پس از اولین سفر موفقیتآمیز انسان به کره ماه در سال ۱۹۶۹ میلادی (۱۳۴۸ شمسی)، «کنث آل فرانکلین» (Kenneth Franklin) ستارهشناس آمریکایی یک ساعت مخصوص برای مسافران به کره ماه اختراع کرد. او مقیاس جدیدی برای اندازهگیری زمان ابداع کرد که ماه نو (لونیشن) (Lunation) نام گرفت و معادل ۲۹.۵۳۰ روز در کره زمین است؛ همان زمانی که یک دور کامل ماه به دور کره زمین طول میکشد.
ایستگاه فضایی بینالمللی
فضانوردان مستقر در ایستگاه فضایی بینالمللی با وجود اینکه سفر خود به ایستگاه را از خاک قزاقستان شروع کرده و در حرکت مستمر آن در مدار زمین از محدودههای زمانی گوناگون عبور میکنند، ساعت هماهنگ جهانی را مبنا قرار میدهند.
منبع: کجارو