زیبایی آسمان شب رؤیایی است، اما حدود 80 درصد ساکنان زمین در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که شب‌هایشان هم روشن است. به بیان دیگر، زیر آسمان‌های شبانه آلوده به نور زندگی می‌کنند و از دیدن این زیبایی محروم هستند.
زیبایی آسمان شب رؤیایی است، اما حدود ٨٠ درصد ساکنان زمین در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که شب‌هایشان هم روشن است. به بیان دیگر، زیر آسمان‌های شبانه آلوده به نور زندگی می‌کنند و از دیدن این زیبایی محروم هستند.
٩٩ درصد شهروندان اروپا و آمریکا در این شرایط قرار دارند. اکنون دانشمندان، اطلسی مجازی تهیه کردند که میزان آلودگی نوری را در سراسر کره زمین نشان می‌دهد. تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد حتی در صاف‌ترین شب‌های سال هم بیش از یک‌سوم ساکنان کره زمین نمی‌توانند کهکشان «راه‌شیری» را ببینند. علت این پدیده، آلودگی نوری است. وجود نورهای مصنوعی باعث روشن‌شدن بیش از حد محیط می‌شود که به این پدیده آلودگی نوری می‌گویند. میزان این نوع آلودگی در برخی نقاط جهان به‌حدی زیاد است که ساکنان این مناطق دیگر نمی‌توانند آسمان شب را تاریک ببینند. دانشمندان به‌تازگی با استفاده از تصاویری با کیفیت بالا که به وسیله یک ماهواره سازمان ملی هواشناسی آمریکا تهیه شده است، اطلسی از کره زمین تهیه کرده‌اند که میزان آلودگی نوری در سراسر کره زمین را نشان می‌دهد. نخستین نسخه این اطلس ١٠ سال پیش از سوی همین گروه تحقیقاتی تهیه شده بود، اما نسخه جدید که روز جمعه گذشته (١٠ ژوئن/ ٢١خرداد) منتشر شد، با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و پیشرفته، جزئیات بیشتری را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. به گفته دانشمندان شرکت‌کننده در این پژوهش، با افزایش جمعیت کره زمین و گسترش مناطق شهری، بخش‌های بیشتری از کره زمین از دیدن ستارگان و زیبایی‌های آسمان در شب محروم می‌شوند.
آلوده‌ترین شهرها
براساس نتایج این پژوهش، میزان آلودگی نوری در سنگاپور به حدی رسیده است که در این شهر چشم انسان هرگز امکان تطبیق‌یافتن با نور شب را نخواهد یافت. استفاده گسترده از نور مصنوعی جلو دید آسمان شبانگاهی شهروندان کشورهای دیگری مانند کویت، عربستان سعودی، کره‌جنوبی، آرژانتین را نیز گرفته است. اما همه ساکنان کره زمین زیر آسمان‌های آلوده به نور زندگی نمی‌کنند. ماداگاسکار، چاد و جمهوری آفریقای مرکزی جزء کشورهایی هستند که آسمان‌شان هنوز تا حد زیادی از نورهای مصنوعی پاک است. در این کشورها بیش از ٧٥ درصد جمعیت زیر آسمان‌های خالی از نور مصنوعی زندگی می‌کنند. میزان این نوع آلودگی در برخی نقاط جهان به حدی رسیده است که ساکنان آن برای رؤیت آسمان صاف و ستارگان، باید کیلومترها از شهر دور شوند. به گفته دانشمندان در منطقه‌ای در نزدیکی شهر قاهره در کنار رود نیل، دیدن حتی ذره‌ای از کهکشان راه‌شیری هم غیرممکن شده است. بخش‌هایی از بلژیک، آلمان، پکن، هنگ‌کنگ و شهرهای لندن، بوستون و واشنگتن نیز مناطق دیگری هستند که رؤیت حتی بخش‌های کوچکی از کهکشان راه‌شیری در آنها به امری محال تبدیل شده است. ساکنان پاریس فقط زمانی که ٨٠٠ کیلومتر از این شهر دور شوند، می‌توانند آسمانی بدون آلودگی نوری را ببینند.
سابقه نورپردازی شهری
پیشینه نورپردازی در شهرها، از اواسط قرن ١٩ میلادی آغاز شد. در آن زمان پایتخت‌های اروپا آرام‌آرام به چراغ‌های برق تجهیز شدند. اما همین نعمت روشنایی در گذر زمان دستخوش تغییرات زیادی شد، به گونه‌ای که امروزه به واسطه آن، بسیاری از شهرنشینان از آسمان پرستاره محروم هستند. تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد هنگ‌کنگ از نظر آلودگی نوری درحال‌حاضر مقام اول را کسب کرده است، اما این در حالی است که هنوز بسیاری از شهرها، ارزیابی‌های لازم را در این زمینه انجام نداده‌اند. بنابراین می‌توان این‌طور گفت جامعه آماری هنوز آن‌طور که باید، تکمیل نشده است.
سنجش آلودگی نوری
دکتر «جیسون پون»، اخترشناس و محقق دانشگاه هنگ‌کنگ، در این زمینه که چگونه می‌توان آلودگی نوری را ارزیابی کرد، می‌گوید: «ما ١٨ ایستگاه مختلف را در سراسر هنگ‌کنگ (از مراکز تجاری گرفته تا شهرک‌های مسکونی)، دایر کردیم. سپس میزان نور آنها را با استانداردهای واحد اخترشناسی بین‌المللی مقایسه کردیم. این مقایسه برای این انجام می‌شود که بتوان میزان روشنایی آسمان را بدون نورهای مصنوعی برآورد کرد. جالب است بدانید در روشن‌ترین مناطق هنگ‌کنگ، میزان نور عملا هزار برابر حد نرمال است». در هر صورت، باید به خاطر داشت پژوهش‌هایی از این‌دست هنوز در مراحل ابتدایی است و هنوز استانداردهای بین‌المللی قطعی برای سنجش‌های کیفی و کمی دقیق‌تر ارائه نشده است، درنتیجه هنوز به طور قطع، نمی‌توان هنگ‌کنگ را آلوده‌ترین شهر از نظر وضع نوری قلمداد کرد. دیگر نامزدها برای احراز این مقام به‌ترتیب عبارت‌اند از لاس‌وگاس آمریکا، توکیو ژاپن، سئول کره‌جنوبی و نیویورک در آمریکا.
تأثیرهای آلودگی نوری بر انسان
پژوهش‌ها نشان می‌دهد آلودگی نوری بر سلامت انسان بی‌تأثیر نیست. خیره‌شدن ناگهانی و واکنش‌نداشتن صحیح چشم‌ها، تنها یکی از عوارض آلودگی نوری است که ممکن است برای رانندگان و خلبانان فاجعه‌بار باشد. تشخیص‌ندادن کنتراست نور و رنگ، یکی دیگر از عوارض این نوع آلودگی‌هاست. علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد آلودگی نوری ممکن است ضرباهنگ طبیعی شبانه‌روزی بدن ما را برهم بزند. ضرباهنگ نرمال بدن در ٢٤ ساعت شبانه‌روز همان چرخه طبیعی است که در حفظ سلامت و نشاط انسان‌ها، نقشی اساسی ایفا می‌کند. اختلال در این ضرباهنگ عوارضی همچون بی‌خوابی، افسردگی، سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی را در پی دارد. علاوه بر اینها، در بدن انسان هورمونی به نام ملاتونین ترشح می‌شود. ملاتونین، در حفظ چرخه طبیعی خواب ما نقشی اساسی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نورهای مصنوعی از میزان ملاتونین در بدن ما می‌کاهند. جالب است بدانید این هورمون خاص، فقط در تاریکی تولید می‌شود درنتیجه حتی اندک نور مصنوعی در تولید این هورمون اختلال ایجاد می‌کند. دکتر «استیون لاک لی» از دانشگاه هاروارد می‌گوید: «از این نظر ممکن است تغییرات بسیاری در فیزیولوژی بدن ما اتفاق بیفتد که سطح هوشیاری، خواب و البته میزان ملاتونین، ازجمله ساده‌ترین آنها هستند. به زبان ساده می‌توان این‌طور گفت که نورهای مصنوعی، بدن ما را در شب بیشتر می‌کنند به نوعی گیج و آن را از وضعیت طبیعی خارج می‌کنند».
خطر بزرگ
اما نگرانی‌های مربوط به آلودگی نوری فقط مربوط به زیبایی آسمان شب نیست. پژوهش‌ها نشان می‌دهد نورهای مصنوعی می‌توانند ساعت زیستی بدن انسان را تغییر دهند و درنهایت باعث آسیب‌پذیرترشدن افراد در برابر مشکلاتی مانند افسردگی، دیابت، بی‌نظمی خواب، اضافه‌وزن و سرطان پستان شوند. این نگرانی درباره حیوانات نیز صادق است.
راهکارهای حل مسئله
با استفاده از لامپ‌های خیابانی که نور آنها فقط به سمت پایین هدایت می‌شود یا استفاده از حسگرهای حرکتی که باعث می‌شود، نور آنها در ساعات کم‌ترافیک شب کاهش یابد، ازجمله روش‌هایی هستند که تاکنون برای کنترل میزان آلودگی نوری به کار رفته‌اند، اما به باور دانشمندان این پژوهش، این اقدامات در برابر سرعت افزایش جمعیت کره زمین بسیار ناچیزند. از نظر این دانشمندان، بزرگ‌ترین خطر در‌این‌باره بی‌تفاوت‌شدن مردم به این نوع آلودگی است.
منبع: شرق