«بعدا می‌بینمت اتحادیه»، «از عصای معجزه‌گر هم دیگر خبری نیست»، «اگر دونالد ترامپ در نوامبر برنده شود، روسیه بهترین سال حیاتش را تجربه خواهد کرد»، «خبر رسمی اعلام شد، انگلیس می‌خواهد برود و تغییر آغاز شد»، «مردم فقط به چیزی رای دادند که هیچ ذهنیتی در خصوص آن ندارند. یک غوغای کامل در انتظار ما است»، «دیشب خوابیدم و امروز در کشور دیگری بیدار شدم»، «آیا شعارهای ضداسلامی و سیاست‌های اسلام‌هراسی دونالد ترامپ اتحادیه اروپا را از هم گسست؟»، «اتحاد فراآتلانتیکی از زمان جنگ جهانی دوم تنها سایه فخر ما بود که امروز از هم گسست»، «خارج شدیم»، «شب فوق‌العاده»؛ چند از هزار تیتری که در نخستین ساعات روز جمعه فضای مجازی و صفحه یک روزنامه‌ها را به خود اختصاص داد. انگلیس خوابید و چندساعت بعد زورقی جدا شده از کشتی اتحادیه اروپا  بود که از خواب بیدار شد. قاره سبز دیگرگون شد.

طولانی‌ترین شب بریتانیا

زمانی که هفت صبح روز ٢٣ژوئن در مراکز رای‌گیری در بریتانیا باز شد، کمتر کسی این انتظار را داشت که کمتر از ٢٤ساعت از گذشت این زمان مشخص شود که این کشور دیگر جایی در اتحادیه اروپا ندارد. پنجشنبه شب را شاید بتوان عجیب‌ترین و تاریخی‌ترین رفراندوم نه‌تنها در بریتانیا بلکه در اتحادیه اروپا دانست؛ تصمیمی که شاید طی چند ساعت به کلی تغییر کرد و در طول چند ساعت برندگان تبدیل به بازندگان این رقابت حساس در بریتانیا شدند. ساعت ١٠شب به وقت لندن، مراکز رای‌گیری در بریتانیا بسته می‌شود، هیچ کس نمی‌داند که چه نتیجه‌ای در انتظار آینده بریتانیا است. شمارش آرا آغاز می‌شود، در ساعت ١١:٣٠ نخستین نتایج از صندوق‌های رای‌گیری خارج می‌شود. نتیجه اولیه غیرقابل پیش‌بینی نبود اما بسیاری را امیدوار کرد که بریتانیا می‌تواند در اتحادیه اروپا باقی بماند. نتایج اولیه نشان داد که ٥٢درصد از مردم بریتانیا به ماندن در اتحادیه و ٤٨ درصد نیز به خروج این کشور از اتحادیه رای دادند. نایجل فاراژ، رهبر حزب یوکیپ و از مخالفان حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا نیز اعلام کرده بود که به نظر می‌رسد نتایج به نفع ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپاست و همگی منتظر سخنرانی شکست کمپین خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بودند. به طور معمول در انتخابات کشورهای اروپایی نتایج شمارش آرا در ساعات اولیه مشخص می‌شود زیرا زمانی که نتایج اولیه از صندوق‌های رای خارج می‌شود به همان نسبت این شرایط تا پایان شمارش آرا ادامه پیدا می‌کند. بین ساعات سه تا چهار صبح به وقت لندن بود که نیمی از آرا شمارش شده و نتیجه کماکان نشان از پیروزی طرفداران حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا داشت. اما ساعت پنج صبح به وقت بریتانیا با اعلام نتایج شمارش هشتاد درصد آرا همگی در شوکی عمیق فرو رفتند؛ شوکی که نشان از واقعه تاریخی داشت: نتایج آرا تغییر کرده بود و کمپین خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا توانسته بود کمی بیش از ٥١درصد آرا را به خود اختصاص دهد و در طول تنها چند ساعت بریتانیا تمام امید خود را برای ماندن در اتحادیه از دست داد.

دو ساعتی که لبخند را بر لب بسیاری خشکاند و غم بسیاری دیگر را در عین ناامیدی به خوشحالی تبدیل کرد. نتایج نهایی در ساعت هفت صبح به وقت بریتانیا منتشر شد: ٥٢ درصد مردم بریتانیا در انتخاباتی تاریخی تصمیم گرفتند تا از اتحادیه اروپا خارج شوند و ٤٨درصد مردم به ماندن در اتحادیه اروپا رای دادند؛ نتایجی که نشان داد همه‌چیز تغییر کرده و بریتانیا دیگر عضو اتحادیه اروپا نیست و باید هرچه زودتر فرآیند خروج را آغاز کند. ریز شمارش آرا و نتایج نشان می‌دهد اندکی بیش از ١٧میلیون نفر به خروج رای دادند و حدود شانزده میلیون نفر به ماندن در اتحادیه رای دادند. از سوی دیگر میزان مشارکت نیز به حدی بوده که شاید نتوان بر نتیجه آن شک و تردیدی وارد دانست. آمار نشان می‌دهد ٧٢درصد از واجدین شرایط در انتخابات سراسری بریتانیا به پای صندوق‌های رای رفتند و در نهایت این نتیجه تاریخی را رقم زدند و تصمیم به خروج از اتحادیه گرفتند.

رفراندوم میانسال‌ها و محرومان

اما اگر نگاهی به آرای بدنه جامعه بریتانیا به رفراندوم بیندازیم، مشاهده می‌کنیم که دو قشر در انتخابات سراسری بریتانیا از نقش بسیار مهمی در تعیین سرنوشت نتیجه این انتخابات برخوردار بودند. یکی از این قشرها افراد میانسال بود. تقسیم‌بندی سنی رای‌دهندگان در این انتخابات نشان می‌دهد که ٧٥درصد از افراد بین ١٨تا ٢٤سال و ٥٦درصد از افراد ٢٥ تا ٤٨سال به ماندن در اتحادیه اروپا رای دادند اما در طرف مقابل ٥٦درصد از افراد ٥٠تا ٦٤سال و ٦١ درصد از افراد ٦٥سال به بالا به خروج از اتحادیه اروپا رای دادند؛ دو جامعه سنی تاثیرگذار که با توجه به جامعه نه چندان جوان بریتانیا این دوقشر تاثیر بسزایی را در این رفراندوم ایفا کردند. نسلی که بی‌اعتنا از تاثیر رای خود بر نسل‌های آینده، تنها به آمال و آرزوهای خود نگاه کرد تا رویای بریتانیای مستقل از اتحادیه را محقق کند. نسلی که شاید در زمان تاثیرات این تصمیم دیگر بودن یا نبودن‌شان چندان تفاوتی برای آنها نمی‌کند. اما از طرفی دیگر نسل جوان نشان داد که آینده نگری بهتری نسبت به شرایط خود دارد و تمام تلاش خود را انجام داد تا نشان دهد درک بهتری از شرایط موجود در جهان و حتی اتحادیه اروپا دارد ندایی که نسل خاکستری موی بریتانیا آن را درک نکرد و تنها به تفکرات دگماتیستی خود برای جدایی دل‌بست و اسم آن را نیز روز استقلال نامید.

اما قشر دومی که در نتیجه این انتخابات تاثیرگذار بودند نه از شهرهای بزرگ بلکه از روستا‌ها و شهرهای کوچکی بودند که توانستند نتایج این انتخابات را تغییر دهند. به گفته ناظران نتایج اولیه انتخابات که نشان از برتری کمپین ماندگاری بریتانیا در اتحادیه اروپا داشت نیز از صندوق‌هایی بوده که در شهرهای بزرگ شمارش شده بود و به ناگاه با آمدن آرا از شهرهای کوچک این ورق به طور کامل برگشت و شرایط به ناگاه به صورت کامل تغییر کرد. مناطق جنوبی بریتانیا نیز نشان دادند که نگاه متفاوتی نسبت به حضور در اتحادیه اروپا دارند و خواهان جدایی از اتحادیه بودند و برعکس شمال بریتانیا چهره‌ای متفاوت از خود به نمایش گذاشت. اگر به شهرهای بزرگ و مناطق بزرگ در بریتانیا نگاه کنیم نشان می‌دهد که شهرهای کوچک و بیشتر جنوبی بریتانیا گرایش به خروج داشتند و شهرها و مناطق بزرگ در لندن گرایش به ماندن در اتحادیه داشتند. اما اگر بخواهیم این رای‌ها را به طور کلی تقسیم کنیم در حدود ٥٢ درصد از شهروندان جنوب شرق بریتانیا به نفع خروج رای دادند. ٥٣درصد از مردم شمال غرب بریتانیا، ٥٦درصد از مردم در غرب و ٥٢درصد از مردم جنوب شرق بریتانیا نیز به خروج از بریتانیا رای دادند. ولز نیز به عنوان یکی از چهار مناطق متحد بریتانیا با ٥/٥٢درصد به خروج از اتحادیه اروپا رای داده است.

در طرف مقابل، پایتخت بریتانیا یعنی لندن نتیجه قابل توجهی را رقم زد و حدود ٦٠ درصد از مردم به ماندن رای دادند. همچنین بخش قابل توجهی از مردم اسکاتلند که در سال ٢٠١٤قصد جدایی از بریتانیا را داشتند نیز به ماندن در اتحادیه رای دادند. ٦٣درصد از شهروندان اسکاتلند موافق ماندگاری در اتحادیه اروپا بودند. همچنین ایرلند شمالی نیز با ٥٦درصد آرا رای به ماندن داد. اما در نهایت این گروه نتوانستنددر ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا تاثیرگذار باشند.

نخست‌وزیری که نتوانست ناخدا باشد

نخستین پس‌لرزه نتیجه انتخابات را می‌توان در سرنوشت دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا دید. او پس از نهایی شدن نتیجه رفراندوم جلوی خانه شماره ١٠ خیابان داونینگ در میان خبرنگاران قرار گرفت و خطاب به آنها خبر استعفای خود از سمت نخست‌وزیری تا ماه اکتبر را رسما اعلام کرد. کامرون گفت: «به زبانی ساده، برای کمپین ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا با حرارت جنگیدم؛ با ذهن، دل و روحم و آشکارا می‌گویم که ذره‌ای تردید به این باور خود نداشتم که بریتانیا در درون اتحادیه اروپا کشوری است قوی، امن و بهتر و برای من روشن بود که رفراندوم تنها حول این موضوع بود و نه آینده سیاستمداران، از جمله خودم. اما مردم بریتانیا تصمیم شفاف خود را در اختیار کردن مسیری متفاوت گرفته‌اند و بدین ترتیب فکر می‌کنم که کشور در این مسیر به رهبری جدیدی نیاز دارد.» وی افزود: «به عنوان نخست‌وزیر و با تمام توان در هفته‌ها و ماه‌های آتی کشتی را امن و آرام و استوار خواهم راند اما فکر نمی‌کنم ناخدایی باشم که کشورمان را به مقصد بعدی آن هدایت کند. این تصمیم، برای من تصمیمی سهل و کم اهمیت نبوده است، اما به نظرم مهم است که در راستای منافع ملی یک دوره ثبات و سپس رهبری جدید داشته باشیم. هر چند امروز نیازی به یک جدول زمانی دقیق نیست اما به نظر من در گردهمایی حزب محافظه کار در ماه اکتبر باید نخست وزیری جدید داشته باشیم.» وی تاکید کرد که مذاکره با اتحادیه اروپا با استناد به ماده ۵۰ توافقنامه لیسبون بر عهده نخست وزیر جدید خواهد بود و روند خروج بریتانیا از اتحادیه دو سال طول خواهد کشید. همچنین فیلیپ هاموند، وزیر امورخارجه بریتانیا در توییتر خود نوشت: انگلستان با قدرت و با نفوذ در صحنه جهانی به همکاری با شرکای خود برای تامین امنیت و رفاه ادامه خواهد داد.

روز استقلال

نایجل فاراژ، رهبر حزب استقلال بریتانیا (یوکیپ) که در ساعات آغازین نیمه شب پنجشنبه خود را برای نطق شکست آماده می‌کرد، حالا تبدیل به فرد پیروز این جریان شد و صبح جمعه نطق پیروزی خود را در میان هوادارانش ایراد کرد. او گفت: آفتاب بر بریتانیای مستقل می‌تابد، نگاه کنید حتی آب و هوا نیز بهتر شده است… این یک پیروزی برای مردم عادی و محترم است، یک پیروزی است در برابر بانک‌های تجاری بزرگ، در برابر کسب و کارهای بزرگ و در برابر سیاست‌های بزرگ. فاراژ تاکید کرد: «من به همه کسانی که با وجود تمام تهدیدات، شهامت این را داشتند که کار درست را انجام دهند افتخار می‌کنم. اکنون به دولتی در راستای خروج بریتانیا نیاز داریم؛ دولتی که با آغاز مذاکرات تجاری از عهده کار بر آید. و دیگر اینکه ۲۳ ژوئن باید روز تعطیل ملی اعلام شود و ما این روز را روز استقلال خواهیم نامید.

دیگر متحد فاراژ، بوریس جانسون، شهردار سابق لندن که رهبری اصلی کمپین خروج را بر عهده داشت نیز پس از اعلام نتایج از دیوید کامرون بابت شجاعتی که برای برگزاری این رفراندوم داشت تقدیر کرد و گفت: من فکر می‌کنم که رای‌دهندگان با قلب خود تصمیم گرفتند که آنها می‌توانند. آنها تصمیم گرفتند که زمان آن است تا کنترل کشور از اتحادیه اروپا را پس بگیرند، زیرا آنها به اندازه کافی به مردم پاسخگو نیستند. وی افزود: که رای‌گیری برای ترک اتحادیه اروپا بسیار حیاتی است اما هیچ نیازی به عجله وجود ندارد. وی افزود هیچ چیز در کوتاه‌مدت تغییر نخواهد کرد و پس از روی کار آمدن نخست وزیر جدید فرآیند رهاسازی از سیستم فراملی نیز آغاز خواهد شد. منظور از عدم عجله بوریس جانسون را می‌توان مصداقی از صبر برای کناره‌گیری کامرون دانست و او نباید مذاکرات را برای ماندن در اتحادیه اروپا آغاز کند تا زمانی که نخست وزیر جدید روی کار بیاید.

حاشیه‌ای که متن را بلعید

جرمی کوربین، رهبر حزب کارگر بریتانیا که او و حزبش نقش زیادی در کمپین ماندن در اتحادیه فعالیت بسیار زیادی در کنار دیوید کامرون انجام داد پس از اعلام نتایج در اظهارنظری گفت: رای بریتانیا به ترک اتحادیه اروپا خشم جوامع به حاشیه رانده شده نسبت به دولت را نشان می‌دهد. رهبر حزب کارگر همچنین گفت که دولت یک لحظه هم نباید در خصوص استناد به ماده ٥٠ معاهده لیسبون برای ترک اتحادیه اروپا تردید کند. وی افزود: دیوید کامرون و جورج آزبورک یک کار بسیار فوری برای ایجاد ثبات در پوند پس از سقوط چشمگیر ارزش یک شبه استرلینگ انجام دهند. با این حال به نظر می‌رسد جرمی کوربین خود نیز در معرض خطر قرار گرفته و برخی نیز قصد دارند با نقد سیاست‌هایش او را به سمت کناره‌گیری از رهبری حزب کارگر سوق دهند، برخی خبرها نیز حاکی از آن است که دو نماینده حزب کارگردر پارلمان بریتانیا در نامه‌ای به رییس فراکسیون حزبی خواهان رای عدم اعتماد به جرمی کوربین، رهبر حزب شدند. تصمیم‌گیری برای تبادل نظر درباره سرنوشت رهبر حزب بر عهده فراکسیون پارلمانی حزب کارگر است. رهبر حزب کارگر با رای مستقیم اعضای حزب تعیین می‌شود.

لطفا نترسید!

صادق‌خان شهردار لندن نیز که تلاش فراوانی برای ماندگاری بریتانیا در اتحادیه اروپا انجام داد پس از اعلام نتایج در بیانیه‌ای عنوان کرد: من باور دارم که بریتانیا در اتحادیه اروپا بهتر است، اما مردم بریتانیا امروز به وضوح سخن گفتند و خواسته دموکراتیک آنها باید برآورده شود. وی افزود من دیوید کامرون را ستایش می‌کنم زیرا او با وقار با مردم بریتانیا در خیابان داونینگ سخن گفت. من با نخست وزیر هم‌عقیده‌ام که بریتانیا می‌تواند خارج از اتحادیه اروپا نیز زنده و رستگار باشد. وی تاکید کرد که من یک پیام را به همه مردم بریتانیا و صاحبان کسب و کار در سراسر جهان بدهم که نیازی به وحشت وجود ندارد. شهردار لندن در بیانیه خود تاکید کرد که من هنوز معتقدم که حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا بهتر است. اما شکی نیست که بهترین مکان در جهان برای کسب و کار و تعامل با کل جهان لندن و بریتانیاست.

سازهای جدایی کوک شد

اما رای آری مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا، تنها روی خود این کشور تاثیرگذار نخواهد بود بلکه تبعات آن نه تنها در داخل مرزها بلکه به خارج از آن نیز کشیده می‌شود. بریتانیا اکنون باید منتظر یک اتفاق مهم باشد و آن هم چندپاره شدن در درون خود است. اسکاتلند و ایرلند شمالی که رای به ماندن در اتحادیه اروپا داده بودند از جمله مهم‌ترین تهدیدات در آینده بریتانیا به حساب می‌آیند. اسکاتلند از هم‌اکنون ساز جدایی برای خود کوک کرده و قصد دارد از بریتانیا جدا شود. نیکولاس استروجن، وزیر اول اسکاتلند در بیانیه‌ای پس از اعلام نتایج رفراندوم گفت قصد دارد تا جایگاه اسکاتلند را در اتحادیه اروپا تحیکم کند. اسکاتلند یکی از مناطقی بود که با اکثریت قاطع رای به ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا داد. خانم استورجن گفت اسکاتلند برخلاف میلش مجبور به خروج از اتحادیه اروپا شده است و حالا به نظر می‌رسد استروجن قصد دارد تا درخواست برای جدایی از بریتانیا را مجدد به جریان بیندازد. زیرا از جمله مواردی که باعث شد مردم اسکاتلند رای به جدایی از بریتانیا ندهند، مزایایی بود که از طریق حضور در بریتانیا از سوی اتحادیه اروپا دریافت می‌کرد. اما حالا این مزایا در حال از بین رفتن است و اسکاتلند قصد دارند با جدایی خود به سمت اتحادیه اروپا بروند. از سوی دیگر با توجه به اینکه بیش از پنجاه‌درصد مردم ایرلند شمالی نیز رای به ماندن در اتحادیه اروپا داده‌اند باید منتظر واکنش‌های جدایی‌طلبان از سوی ایرلند شمالی نیز بود. اما این تبعات داخلی نبود، بلکه در نخستین واکنش‌های خارجی مارین لوپن رهبر راست‌های افراطی در فرانسه نیز با ابراز خرسندی از نتیجه به دست آمده در بریتانیا گفت: این یک پیروزی برای آزادی است. همان‌طور که سال‌ها تقاضا داشتم اکنون لازم است که همین همه‌پرسی در فرانسه و دیگر کشورهای اتحادیه اروپا برگزار شود. اینچنین واکنش‌ها در سایر مناطق اروپا را می‌توان در روزهای آینده متصور بود و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، پروژه ازهم‌پاشیدگی اتحادیه اروپا از روز ٢٤ ژوئن ٢٠١٦ کلید خورده است.

طلاق رسمی، دو سال دیگر

نتیجه اعلام شد: انگلیسی‌ها رای به ترک اتحادیه اروپا دادند اما خروج روند ساده‌ای نیست و حداقل دو سال به طول خواهد انجامید. البته حداقل و امکان تطویل بیشتر آن هم وجود دارد. انگلیس باید روزهای طولانی را صرف خروج از اتحادیه ٢٨ عضوی اروپا کند. سی‌ان‌ان در گزارشی به بررسی روندی که باید طی شود و پیش‌بینی گام‌های بعدی بریتانیا و اتحادیه اروپا به عنوان دو طرف بازی پرداخته است:

انگلیس از سال ١٩٧٣ به نوعی در اتحادیه اروپا و نهادهای مشابه شکل گرفته پیش از آن در اتحادیه حضور داشته است و حالا رهبران و مقام‌های متفاوت سیاسی و اقتصادی انگلیس باید از عهده مسوولیت خطیر و نفس گیر قانونگذاری‌های جدید، برهم ریختن قوانینی که در چند دهه جا پای خود را محکم کرده بودند و بازدید معاهده‌ها و توافق‌های انگلیس با اتحادیه اروپا برآیند. در داخل اتحادیه اروپا نیازی به حرکتی قانونی برای تایید نتیجه این رفراندوم وجود ندارد. انگلیس در نشست سران اتحادیه می‌تواند تصمیم خود برای خروج را رسما اعلام کند. زمانی که این اتفاق رخ بدهد، بند ٥٠ پیمان لیسبون مصوب ١٩٧٣ به شکل خودکار وارد فاز اجرا می‌شود و به دو طرف دو سال برای مذاکره در خصوص چند و چون خروج فرصت می‌دهد. با این همه به این دلیل که رابطه انگلیس و اتحادیه اروپا درچندسال اخیر در ابعاد اقتصادی و سیاسی در هم تنیده بوده است احتمال دارد که این طلاق چند سالی بیش از زمان پیش بینی شده طول بکشد.

در این بازه زمانی قوانین اتحادیه اروپا همچنان در مورد انگلیس مصداق دارد و در اکثر قریب به اتفاق موارد اقتصادی هم همکاری‌ها مانند سابق پیش خواهد رفت. شورای اروپا روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه با حضور تمام اعضا تشکیل جلسه خواهد داد. اما در پاسخ به این سوال که برای انگلستان چه اتفاقی رخ خواهد داد، باید گفت: انگلیس نخستین کشوری است که از اتحادیه اروپا می‌رود.

یونان هم تاکنون بارها به این مساله به شکل جدی فکر کرده است و شاید کشور بعدی یونان باشد. با تصمیم انگلیس برای ترک اتحادیه، سایر کشورهای عضو اتحادیه نیز به در خروج نگاه می‌کنند و این مساله می‌تواند تبعات بسیاری برای اقتصاد و همچنین ثبات و آرامش در داخل اتحادیه داشته باشد. اکنون توپ در زمین اتحادیه اروپاست و به نظر می‌رسد که بازی سختی در راه است. اتحادیه اروپا تلاش می‌کند خروج انگلیس را تا آنجا که می‌تواند پرهزینه کند. کاملا مشخص است که ٢٧ عضو باقی مانده پیرامون موضعی جمع می‌شوند که در نتیجه آن مذاکره در خصوص خروج از اتحادیه برای انگلیسی‌ها بسیار دردناک شود. این سیاست درس عبرتی برای دیگرانی است که ممکن است سودای خروج را در سرداشته باشند. این یک سیاست کوتاه‌مدت است اما اتحادیه اروپا باید راهکارهای بیشتری هم برای مقابله با چالش‌ها بیابد که مهم‌ترین این چالش‌ها مساله بحران مهاجرت است.

منبع: اعتماد