خطای دید یا توهم بصری هنگامی صورت می‌گیرد که اطلاعاتی که توسط چشم دیده و توسط مغز پردازش می‌شوند، با واقعیت تصویر تطابق ندارند. به زبان ساده، خطای دید به احساس دیدن تصاویری گفته می‌شود که فریبنده هستند.در همین راستا، جا دارد اشاره‌کنیم که هنرمندان متعددی در طول تاریخ به ترسیم نقاشی‌هایی اقدام نموده‌اند که خطای دید ایجاد می‌کنند و موجب گمراهی مغز بیننده می‌گردند.
خطای دید یا توهم بصری هنگامی صورت می‌گیرد که اطلاعاتی که توسط چشم دیده و توسط مغز پردازش می‌شوند، با واقعیت تصویر تطابق ندارند. به زبان ساده، خطای دید به احساس دیدن تصاویری گفته می‌شود که فریبنده هستند.در همین راستا، جا دارد اشاره‌کنیم که هنرمندان متعددی در طول تاریخ به ترسیم نقاشی‌هایی اقدام نموده‌اند که خطای دید ایجاد می‌کنند و موجب گمراهی مغز بیننده می‌گردند.
در ادامه، تعدادی از این آثار هنری که از شهرت بیشتری برخوردار هستند را برایتان انتخاب نموده‌ایم که در ادامه‌ی این مطلب می‌توانید مشاهده نمایید.
سر معکوس‌پذیر با سبدی از میوه
هنرمند: Giuseppe Arcimboldo
تاریخ خلق اثر: حدود دهه 1590 میلادی
این نقاشی رنگ‌روغن در حالت عادی یک سبد مملو از میوه‌های خوشمزه‌ای همانند گلابی، انگور، سیب و انجیر را نمایش می‌دهد. اما هنگامی‌که تابلو را برعکس می‌نمایید، شاهد چهره‌ای خواهید بود که در حال چشمک زدن است. سبد میوه حکم کلاه چهره یادشده را دارد. گونه‌های صورت را دو سیب سرخ و سفید و چانه‌ی آن را اناری با پوست سفید تشکیل داده‌اند.
این نقاشی توسط یکی از هنرمندان قرن 16 به نام «جوزپه آرچیمبولدو» طراحی گشته که بعدها برای نقاشان سبک سورئال به‌عنوان یک فرد الهام‌بخش محسوب می‌شد.
«سر معکوس‌پذیر با سبدی از میوه» در واقع نوعی تمرین برای چشم‌ها به شمار می‌رود که می‌تواند یک تصویر را در دل تصویری دیگر کشف نموده و آن را تماشا نماید.
تالار نقاشی در کاخ وابسته به دوک در ایتالیا
هنرمند: Andrea Mantegna
تاریخ خلق اثر: در خلال سال‌های 1465 تا 1474 میلادی
وقتی در مرکز محراب عروسی کاخ وابسته به دوک می‌ایستید و به بالا نگاه می‌کنید، شاهد آسمانی آبی با ابرهای پراکنده خواهید بود که در دور و اطراف نرده‌های سقف نیز انسان‌ها و پرنده‌های گوناگونی قرارگرفته‌اند. سقف این بنا حالت توهم آمیزی دارد که گویا آسمان بازشده و فرشته‌ها در آنجا خودنمایی می‌کنند. این اثر بسیار هوشمندانه و رویایی را «آندره مانتگنا» خلق نموده و با این کار موجب نوازش چشم و روح و روان بیننده‌ها شده بود. این نقاشی سه‌بعدی روی سطح صاف سقف نوعی توهم بصری را ایجاد می‌کرد که شاید تا آن زمان هیچ فردی در طراحی داخلی بنا به آن فکر نکرده بود.
میز آرایش
هنرمند: Charles Allan Gilbert
تاریخ خلق اثر: 1892 میلادی
در این تصویر سیاه‌وسفید زنی را مشاهده می‌کنید که رو به روی میز توالت نشسته و به تصویر خود در آینه خیره شده است. اما اگر کمی دورتر بایستید و دوباره به آن نگاه کنید، اسکلت جمجمه انسان را مشاهده خواهید کرد که از میان تاریکی و سیاهی بیرون آمده. پس از تشخیص هر دو تصویر، ذهن دائم بین هر دو آنها سوئیچ نموده و توهم بصری ایجاد می‌کند. این تصویرسازیِ «چارلز آلن گیلبرت» در جامعه قرن نوزدهی آمریکا این حس را به وجود آورده بود که انسان فناپذیر است و روزی خواهد مُرد و از این امر گریزی نیست. تصویر کردن اسکلت در قالب آینه‌ای که خود را در آن تماشا می‌کنید، دقیقا القاکننده حس میرایی و فناپذیری انسان است.
دستانی که نقاشی می‌کنند
هنرمند: MC Escher
تاریخ خلق اثر: 1948 میلادی
«موریس اشر» با بهره‌گیری از توهم بصری، آثاری خلق نموده که در بیننده این سوال را ایجاد می‌کند که رابطه انسان با دنیای واقعی چیست. شاید بتوان به جرات اذعان داشت که هیچ‌کسی به‌اندازه این هنرمند هلندی، نتوانسته قدرت توهم و خیال را درک نماید. او با الهام از ریاضیات، آثاری خلق نموده که مفهوم بی‌نهایت را تداعی می‌کنند و مفاهیم تبدیل و دگردیسی در بیشتر نقاشی‌هایش دیده می‌شوند.
طرح‌های این هنرمند موردتوجه و تقدیر بسیاری از استادان و فیزیکدان‌ها قرارگرفته زیرا روی سطح دوبعدی، تصاویری ترسیم می‌نماید که موجب ایجاد خطای دید می‌شوند.
کُره گالاتیا
هنرمند: Salvador Dalí
تاریخ خلق اثر: 1952 میلادی
در نگاه اول این‌طور به نظر می‌رسد که تعدادی گوی و توپ‌های رنگی در اندازه‌های کوچک و بزرگ در هوا معلق هستند و گویا از یک منبعی به بیرون پرتاب‌شده‌اند و منظره‌ای همانند انفجار اتمی در آب را ایجاد کرده‌اند. اما اگر از فاصله دورتری به تصویر نگاه کنید، نیم‌تنه زنی را خواهید دید که سر خود را به سمت چپ خم کرده است. هنرمند اسپانیایی یادشده که برای خلق آثار سورئال و خیالی شهرت بسیاری دارد و این اثر وی درست مصادف با زمانی خلق گشت که مردم به استفاده از بمب‌های هسته‌ای معترض بودند و این نقاشی نشان‌دهنده دغدغه‌های شخصی دالی به این موضوع محسوب می‌گردد.
Rotorelief discs
هنرمند: Marcel Duchamp
تاریخ خلق اثر: 1923 تا 1935 میلادی
یکی از آثار هنری بسیار مفهومی که نوعی خطای دید و توهم بصری در بیننده ایجاد می‌نماید و در طول تاریخ موردتوجه بسیاری از هنرمندان و هنردوستان قرارگرفته را، «مارسل دوشان» خلق نموده است. او با طراحی مارپیچ‌های عجیب، نوعی تصویر روان‌گردان ایجاد نموده که دیدنش خالی از لطف نیست.
Cataract 3
هنرمند: Bridget Riley
تاریخ خلق اثر: 1967 میلادی
این اثر به‌ظاهر ساده طوری طراحی گشته که در بیننده این توهم را ایجاد می‌نماید که امواج در حال حرکت هستند. « بریجت رایلی» با ترسیم خطوط مواج در کنار یکدیگر و ترکیب هوشمندانه آنها روی بوم، نوعی توهم بصری و خطای دید ایجاد نموده که در واقع «اپتیکال آرت» به شمار می‌رود. این ژانر هنری در دهه 1960 میلادی آغاز گشته و رایلی نیز از همان کودکی به تکنیک‌های هنر دیدگانی و سورئال علاقه شدیدی پیدا نموده بود. در آپ آرت (Op Art)، نقاشان مجموعه‌ای از خطوط و شکل‌ها را متقارن و متمرکز به مرکز در کنار یکدیگر قرار می‌دهند تا تصاویری لرزنده ایجاد گردد.
جارو کردن آشغال‌ها به زیر فرش
هنرمند: Banksy
تاریخ خلق اثر: 2006 میلادی
از اوایل دهه 1990 میلادی، هنرمند گرافیتی و نقاش بریتانیای با اسم مستعار «بنسکی» با آثار طعنه‌آمیز و هجویه‌هایش توانست به محبوبیت و شهرت دست پیدا نماید. آثار هنری وی عموما محتوای سیاسی و اجتماعی دارند و روی دیوارهای زیادی در شهرهای مختلف دنیا به تصویر درآمده‌اند. یکی از مشهورترین گرافیتی‌های او که خطای دید نیز در خود دارد، « جارو کردن آشغال‌ها به زیر فرش» است که روی دیواری در Chalk Farm در شهر لندن ترسیم گشته. در این اثر، یک خدمتکار هتل را می‌بینید که با کمی خجالت در حال خالی نمودن زباله‌هایِ درون خاک‌انداز است!
منبع: روزیاتو