آكادمی نوبل یك‌بار دیگر جهان را شوكه كرد. برنده نوبل ادبیاتِ 2016 روز پنجشنبه، سیزدهم اكتبر با چند روزی تأخیر اعلام شد: باب دیلن. یك ترانه‌سرا!

به گزارش ال‌جی و به نقل از شرق، این نخستین‌بار است كه نوبل ادبیات به یك ترانه‌سرا یا آن‌طور كه آكادمی نوبل در بیانیه‌ خود آورده است «یك شاعر» تعلق می‌گیرد. تمام رسانه‌ها با اعلام نامِ این ترانه‌سرا و خواننده سرشناس آمریكایی به‌عنوان برنده نوبل ادبیات، شگفتی خود را از این انتخاب به‌نوعی ابراز كردند. باب دیلن این جایزه را برای ترانه‌هایش و به‌تعبیر آكادمی نوبل به‌خاطر «خلق تعابیر جدید شاعرانه در سنت شعر آمریکایی» دریافت كرده است. سارا دنیوس، دبیر دائمی آکادمی سوئدی نوبل، دیلنِ هفتادوپنج ساله را «شاعری بزرگ» خواند و این‌گونه تعریف كرد: «نمونه‌ای بزرگ که طی پنجاه‌وچهار سال در حرفه‌ خود فعالیت کرده و خود را بازآفرینی کرده و هویت‌هایی جدید ساخته است». او در جمع خبرنگاران، باب دیلن را «هنرمند» خطاب كرد و به حوزه‌های مختلفِ كاری او، از نقاشی تا ترانه‌سرایی اشاره كرد و آلبوم «بلوند بر بلوند» را نمونه اعلای سبكِ او در قافیه‌سازی، ترجیع‌بندها و تفكر درخشان دانست.

دنیوس البته اظهار امیدواری كرد كه آكادمی برای این انتخاب مورد انتقاد قرار نگیرد و همین تك‌جمله نشان می‌دهد تا چه حد آكادمی نوبل نیز انتخاب خود را بحث‌برانگیز می‌داند. گرچه آكادمی نوبل و داوران، باب دیلن را شایسته این جایزه خواندند و شاعری بزرگ لقب دادند. او در پاسخ به انتقادات و شبهاتِ احتمالی درباره «شاعر»بودنِ باب دیلن، ترانه‌های او را با آثار هومر و سافو قیاس كرد.

هیچ‌كس درست نمی‌داند چرا رابرت آلن زیمرمن، متولد 24 ماه مه 1941 یك روز تصمیم گرفت نامِ خود را به باب دیلن تغییر دهد، نام مستعاری كه شهرتی جهانی برای او به ارمغان آورد. بسیاری بر این باورند كه شیفتگی او به دیلن تامس، شاعر بریتانیایی موجبِ این تغییر نام بوده است. به‌هر تقدیر بی‌تردید باب دیلن، صدای یک نسل است، نسلی آرمان‌گرا كه خاصه در دهه شصت میلادی با موسیقی می‌خواست با مصرف‌گرایی، جنگ و بمب اتم مبارزه کند. او از «اربابان جنگ» سرود و از «ناقوس‌های آزادی».  در دهه شصت به سبک راک روی آورد و اشعار عاشقانه روز را با اشعار روشنفکرانه کلاسیک در هم آمیخت. دیلن در پدیدارشدن سبک «راک بومی» بسیار تأثیرگذار بود و حتا برخی او را «شکسپیر دوران» خود خواندند. برخی از اشعار دیلن كه به ترانه‌های اعتراضی مشهورند، سرود جنبش‌های اجتماعیِ دهه شصت بوده‌اند. او بیش از پانصد ترانه نوشته و دست‌كم در پنج دهه اخیر به‌عنوان پدیده موسیقی آمریكا مطرح بوده ‌است. دیلن در طول دهه‌های پنجاه و شصت صدای اعتراض و خشم یک نسل و چهره محبوب نسل انقلابی به‌شمار می‌رفت. او در غالب آثارش در این دو دهه به انتقاد و اعتراض به سیاست‌های ضدانسانی آمریکا در ویتنام و کشورهای جهان سوم پرداخت، ازاین‌رو به صدای خشمِ مردمان یك دوران بدل شد. باب دیلن، تاكنون جز نوبل ادبیات، برنده جوایزی چون گِرمی، اسکار و گلدن‌گلوب و پولیتزر نیز بوده است.

مخالفان و موافقان

انتخابِ باب دیلن برای نوبل ادبیات، آن‌طور كه انتظار می‌رفت واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت. بسیاری از چهره‌های مطرح، از اهالی سیاست تا ادبیات درباره این انتخاب موضع گرفتند. برخی او را مهم‌ترین شاعر زنده خطاب كردند و برخی ملك‌الشعرا. باراك اوباما با تبریك به دیلن، او را از شاعران موردعلاقه خود خواند و او را شایسته نوبل دانست. میك جِگر، خواننده و ترانه‌سرای مشهور گروه «رولینگ استونز» نیز در توییتر خود نوشت: «تبریك به باب دیلن برای كسب جایزه نوبل. چه دستاوردی!». این انتخاب در میان نویسندگان حرف‌وحدیث‌های فراوانی را برانگیخت. در این میان جویس كرول اوتس، یكی از نامزدهای نوبل امسال، از این انتخاب دفاع كرد و آن را انتخابی «هوشمندانه» و ترانه‌های باب دیلن را عمیقا ادبی خواند.

اما مخالفان: جودی پیكو، رمان‌نویس آمریكایی ضمن تبریك به دیلن با طعن نوشت: «آیا این انتخاب به این معناست كه من هم می‌توانم جایزه گرمی را ببرم». ایروین ولش، داستان‌نویس اسکاتلندی نیز با كنایه نوشت: «اگر شما از هواداران موسیقی هستید، این کلمه را در فرهنگ لغت پیدا کنید. بعد به دنبال کلمه ادبیات بگردید، حالا این دو را با هم مقایسه کنید!». برخی دیگر هم چون هاری کونزرو، داستان‌نویس هندی- انگلیسی نیز واکنش‌های تندوتیزی نشان دادند: «از زمانی که به اوباما به‌خاطر «بوش»نبودن جایزه دادند،‌ این ضعیف‌ترین جایزه نوبل بود». صلاح‌الدین احمد، نویسنده عرب نیز از زاویه دیگری به این اتفاق نگاه کرده است: «خدا می‌داند چندین ترانه‌سرای دیگر در زبان‌های دیگر پیش از او می‌توانستند این جایزه را بگیرند».

در میان رقبای باب دیلن، دیگر نامزدهای نوبل امسال، نام‌های بزرگی هست و همین یكی از دلایلی است كه انتخاب این ترانه‌سرا را به موردی عجیب بدل كرده است. فلیپ راث، دان دلیلو، میلان كوندرا، آدونیس، موراكامی، جویس كرول اوتس برخی از این نام‌ها هستند كه یك سال دیگر نیز از جایزه نوبل بازماندند.