در تهران، کرمان، سبزوار، قم، دامغان، سمنان، کاشان و بسیاری شهرهای دیگر محله‌هایی به نام «پامنا» وجود دارد. دلیل این نامگذاری چیست؟
در تهران، کرمان، سبزوار، قم، دامغان، سمنان، کاشان و بسیاری شهرهای دیگر محله‌هایی به نام «پامنا» وجود دارد. دلیل این نامگذاری چیست؟
به گزارش ال‌جی و به نقل از کجارو، در بعضی شهرها در گوشه و کنار کشور پهناور ایران محله‌ها، مسجدها و آبادی‌هایی وجود دارند که چون در کنار مناره یا گلدسته قرار گرفته‌اند، به پامنار مشهور شده‌اند. نام پامنار، برگرفته از ویژگی‌های معماری دیوانی ایران قبل از اسلام و سپس معماری مذهبی عصر اسلامی و به‌ویژه ساختمان مناره‌ها و مأذنه‌های مساجد است. این نامگذاری مانند مشهد، تربت، زیارت، زیارتگاه، قدمگاه، امام‌زاده، معصوم‌زاده، آستانه، شهید، پیر و شیخ که در گوشه و کنار ایران و کشورهای مجاور موجود است، در عصر اسلامی رایج شده است.
وجه تمسیه منار
منار، اسم مکان از ماده، نار یا نور به معنای محل نور یا نار یعنی آتشگاه و جای روشنایی‌ست و به جایی اطلاق می‌شود که از ستونی بلند و ساختمانی مانند برج ساخته شده باشد. از عصر هخامنشیان به بعد، از این مناره‌ها به منظور فرستادن پیام و نیز راهنمایی پیک‌ها و چاپارها و دیگر مسافران در کنار راه‌ها در خشکی یا برای کشتی‌ها در بندرها استفاده می‌شده که آتش بر فراز این مناره‌ها افروخته می‌شده است، به همین دلیل در زبان‌های لاتین به این مناره‌ها تا همین امروز Light House می‌گویند.
پس از اسلام، در کشورهای مسلمان، از مناره‌ها برای گفتن اذان استفاده شده است و به علاوه مناره‌های جدیدی نیز برای کمک به توازن ساختمان مساجد به آن اضافه شده است. به همین دلیل، مناره به محل مرتفع ضرب‌المثل شده است؛ چنان که سعدی در دیباچه گلستان گوید: «چراغ، پیش آفتاب پرتوی ندارد و مناره بلند در دامن کوه الوند، پست نماید».
هر چند واژه «منار» لفظی عربی است، ولی ریشه تمدنی آن ربطی به اعراب ندارد و دلیلش این است که در سرزمین عربستان تا قبل از فتوحات اسلامی مناره‌ای وجود نداشته است.
علت بنای مناره‌ها
در ایران از عصر هخامنشیان مناره‌ها در حقیقت علائم راهنمایی برای چاپار دولتی بودند و از آتش‌افروزی بر بام این ستون‌های مرتفع نه تنها به منظور راهنمایی چاپار، بلکه هم‌چنین به منظور دادن و فرستادن پیام‌های مهم استفاده می‌شده است.
راه‌های ایران از مناطق کویری، کوهستانی و جنگلی عبور می‌کرده است، حرکت شن‌های روان در کویر و برف و باران و توفان در جنگل و مناطق کوهستانی جاده‌ها را از دید دور می‌داشت، به خصوص در کویر به خاطر شن‌های روان جاده‌ها محو می‌شده است، لذا وجود نشانه و علامت در کنار راه‌ها و در جوانب شهرها ضرورت پیدا می‌کرد و هیچ یک از نشانه‌ها بهتر از مناره نبود.
بعد از اسلام با شکل یافتن مساجد، گلدسته‌ها و ماذنه‌ها به دلیل مرتفع‌تر بودن برای گفتن اذان استفاده می‌شده است. همین‌طور می‌توانسته است نقش برج راهنما را کماکان ایفا کند.
ساخت و ساز منار
هر مناره از سه قسمت تشکیل شده است:
- پایه یا خاک‌انداز به صورت چند ضلعی یا استوانه‌ایی، قطورتر از بدنه مناره است.
- ساقه مناره، بخش اصلی مناره است که به وسیله پلکان حلزونی از درون مناره به بالا راه دارد.
- راس مناره که در حقیقت بام و سرپوش مناره یا بالاترین قسمت آن است که در عصر اسلامی از آن برای دادن بانگ نماز (اذان) استفاده می‌شده است.
اماکن معروف به پامنار در ایران
پامنار تهران
در گذشته، محله پامنار یکی از گذرهای محله «عود لاجان» بوده است که به صورت بازارچه‌ایی «دروازه شمیران» را به شبکه «بازار» متصل می‌کرده است. وجه تسمیه گذر پامنار، وجود «منار» مسجد عود لاجان معروف به مسجد و مدرسه میرزا صالح است که به شماره410 در فهرست «بناهای تاریخی ایران» به ثبت رسیده است.
پس از توسعه معابر بعضی از بناهای قدیمی از میان رفت، اما «منار» مسجد و مدرسه میرزا صالح، در بخش غربی خیابان پامنار برجای ماند.
پامنار دامغان
مدرسه پامنار دامغان در محله دباغان در سمت شمال بازار دامغان، زیر گنبد بزرگ خشتی معروف به قیصریه روبه‌روی مسجد جامع و نزدیک گنبد پیر علمدار واقع است. مدرسه پامنار در 1118 قمری در زمان سلطنت شاه سلطان حسین صفوی به همت حاج فتح علی بیک قاجار به همراه آب انبار بنا شد.
پامنار رامشه
محله پامنار رامشه واقع در دهستان رامشه در بخش رامشه در استان اصفهان، متعلق به عصر صفوی (اواخر قرن دهم) است. در محله پامنار رامشه، مسجد کوچکی وجود دارد. مساحت کنونی آن نزدیک یکصد متر مربع است و دارای یک مناره به ارتفاع دوازده متر و یک محراب قدیمی است.
پامنار زواره
محله پامنار زواره در 15 کیلومتری شمال شرقی اردستان قرار دارد. مسجد واقع در این محله، به قولی به سال380 قمری به دست عبداللّه محمدابن کمال‌الدین ابراهیم بنا شده است. این مسجد گنبد ندارد، ولی دارای منبری است که در 1275 قمری ساخته شده است. مسجد پامناره زواره در گذشته هفت ایوان یا هفت محراب داشته که همه دارای کتیبه‌های تاریخی و قرآنی به خط ثلث و کوفی است. این بنا به شماره 108 در فهرست «بناهای تاریخی ایران» به ثبت رسیده است.
پامنار سبزوار
محله پامنار در مرکز شهر سبزوار در کنار مسجدی به همین نام در خیابان بیهق سبزوار واقع است. به قول مشهور، این مسجد به سال266 قمری بنا شده است. این مسجد تا زمان تاسیس مسجد جامع سبزوار به سال 632 قمری مسجد جامع شهر ماند. این مسجد منارهایی به ارتفاع 15 متر دارد که هم‌چون منارجنبان اصفهان، جنبان است و بر فراز آن نیز کتیبه‌ایی به خط کوفی وجود دارد.
پامنار سمنان
مسجد پامنار سمنان واقع در خیابان صاحب‌الزمان در بخش «مهدی شهر» سمنان، متعلق به اواخر قرن سیزدهم هجری است. مسجد مذکور منارهایی به ارتفاع 15 متر دارد.
پامنار کاشان
محله پامنار کاشان از محله‌های قدیمی کاشان است که در عصر نادرشاه افشار یهودی‌نشین بوده است. مسجد پامنار کاشان اکنون منارهایی ندارد. نام محلی آن «دربند پامنار» است.
پامنار کرمان
مسجد پامنار کرمان از بناهای قرن هشتم هجری است و به شماره 210 در فهرست «بناهای تاریخی ایران» به ثبت رسیده است. مناره این مسجد با تزیین مختصر کاشی معرق تعمیر شده و شبستان آن روی پایه‌های آجری حجیمی قرار دارد.
پامنار قم
اولین منار قم واقع در مسجد ابوالصدیم حسین اشعری است که در 291 مناره‌هایی به ارتفاع 25 متر و قطر 3.5 متر در حکومت یحیی‌ابن اسحق اشعری در کنار آن ساخته شده بود و به همین نام شهره شده است.
